دیوان قاآنی - قصاید - در مدح حاجی اسدالله خان شیرازی

دوشینه چون کشید شه زنگ لشکرا

سلطان روم را ز سر افتاد افسرا

باز سفید روز بپرد از آشیان

زاغ شب سیاه بگسترد شهپرا

تاریک شد سپهر چون ظلمات وندرو

تا زان ستاره چون به سیاهی سکندرا

چونان شبی دراز که پنداشتی قضا

یکره بریده نافش با روز محشرا

افروخت چهره زین تل خاکستری سهیل

چون از درون توده خاکستر اخگرا

گفتی فرشته است به بالای اهرمن

روشن فلک فراز هوای مکدرا

گردون پر ستاره بر آن قیرگون هوا

چون بر سر نجاشی اکلیل قیصرا

یا گفتئی به کین تهمتن به سرنهاد

پولادوند دیو زراندود مغفرا

وز اختران معاینه دیدم کنار چرخ

زانگونه کز قراضه زر نطع زرگرا

مرغ هوا و ماهی دریا به خواب و من

بیدار و چشم دوخته در چشم اخترا

کز در صدای سندان برخاست کانچنانک

پنداشتی ز چرخ بغرید تندرا

گفتم هلاکیی ء که به در حلقه می زنی

گفتا نگار گفتم بخ بخ درا درا

برجستم و دویدم و در را گشود و بست

کردم سلام و تنگ کشیدمش دربرا

بوییدمش دمادم موی مجعدا

بوسیدمش پیاپی قند مکررا

هر غمزه اش به جانم صد جعبه ناوکا

هر مژه اش به چشمم صد قبضه خنجرا

از فرق تا قدم همه جان مجسما

وز پای تا به سر همه روح مصورا

بر چشم اشکبارم مالید زلف خویش

وین قصه راست شد که به بحر است عنبرا

بر روی زرد من لب شیرین به عشوه سود

وین حرف شد یقین که به نی هست شکرا

بنشاندمش به مجلس و از زلفکان او

از بهر خویش کردم بالین و بسترا

بی شمع و بی چراغ ز روی منورش

شد همچو روز روشن بزمم منورا

آری چراغ و شمع نباید به حکم عقل

چون چهره برفروزد خورشید خاورا

گفتم بهل که عود به مجمر در افکنم

شکرانه قدوم تو ترک سمنبرا

گفتا به عود و مجمر حالی چه حاجتست

با زلف و چهر من چه کنی عود و مجمرا

ما گرم گفتگو که برآمد ز آسمان

ابری سیاه تیره تر از جان کافرا

گفتی که دزد مخزن شاه است از آن قبل

کش بود آستین همه پر در و گوهرا

هر در و گوهری که فرو ریخت در زمان

شد همچو گنج قارون در خاک مضمرا

جادوست گفتئی که به نیرنگ و جادوئی

کرد از بخار خشک روان لؤلؤ ترا

چون بختیان مست که کف بر لب آورند

توفید و ریخت کف ز دهانش بر اغبرا

گو بنگرش نشیب سپهر ار ندیده کس

در قلزمی معلق دیوی شناورا

سیلی ز هر کرانه روان شد که هیچ کس

نارست بی سفینه گذشتن به معبرا

گفتم کنون چه باید گفتا شراب ناب

زان می که چون سهیل درخشد به ساغرا

آوردمش به پیش شرابی که گفتئی

جان را گرفته اند به تدبیر جوهرا

زان می که گر برابر آبستنی نهند

بینند روی بچه ز زهدان مادرا

چشم خروس ریختم از نای بلبله

وز حلق بط فشاندم خون کبوترا

او مست جام می شد و من مست چشم او

یاللعجب که مستی من بد فزون ترا

آری شراب را بود ار صد هزار شور

با شور عشق یار نباشد برابرا

باری ز هر کران سخنی رفت در میان

زان سان که هست رسم حریفان همسرا

تا رفته رفته پرسشی از حال من نمود

هم زان قبل که مهتری از حال کهترا

گفتا چه می کنی و چسانی و حال چیست

مسکینی از جفای جهان با توانگرا

گفتم میان فقر و غنایم وزین قبل

خنثاست بخت من که نه ماده است ونه نرا

نفسم صبور و قلب شکور است لاجرم

خشنودم از زمانه برزق مقدرا

لیکن به حکم آن که ضرور است اکتساب

آهنگ پای بوس ملک دارم ایدرا

گفتا به فصل دی که سخن بفسرد به کام

گویی سفر کنم نکنم هیچ باورا

حاشا که وحی صادق دانم حدیث تو

به خود تو جبرئیلی و نه من پیمبرا

فصلی چنین که گویی از برف کوهسار

ز استبرق سفید به سر کرده چادرا

فصلی چنین که گویی کردند تعبیه

تأثیر پشت سوهان در طبع صرصرا

بالله اگر نگاه برون آید از دو چشم

چون سنگ بفسرد به میان ره اندرا

گفتم ز شوق درگه دارای روزگار

نهراسم از نسیم دی و باد آذرا

گیرم جهنده باد بود نیش ناچخا

گیرم فسرده آب بود نوک نشترا

ایدون به پشت گرمی الطاف کردگار

در یخ چنان روم که در آتش سمندرا

گفتا ز مال و حال چه داری بسیج راه

گفتم هلا بنقد دو اسب تکاورا

یک اسب بنده نیز به لار است و دزد پار

بر دست و کس درین ستمم نیست یاورا

گفتا جز این دو هیچ ضرور است گفتمش

یک مشت زر دو اسب تکاور یک استرا

ارباب جاه نقدی اگر وام من دهند

اسباب راه یکسره گردد میسرا

گفتا به قرض کس ندهد یک قراضه زر

بس تجربت که رفته درین باب مرمرا

اکنو منت رهی بنمایم به حکم عقل

لیکن به شرط آنکه شود بخت یاورا

گر خدمتی امیر بفرمایدت بری

در نزد اولیای خدیو مظفرا

فرض افتدش که هر چه تو خواهی ببخشدت

از شوق خدمت ملک ملک پرورا

گفتم مرا به خدمت میر بزرگوار

ایدون وسیله باید راوی سخنورا

گفتا که بهتر از اسدالله خان که هست

در گوش میر گفتش چون سکه برزرا

خانی که صیت جود و سخایش به شرق و غرب

ساریست چون فروغ مه و مهر انورا

در زورقی که دم زنی از حزم و عزم او

او کار بادبان کند این کار لنگرا

وصف حلاوت سخنش چون رقم کنی

نبود عجب که خامه بچسبد به دفترا

از شش جهت گریخت نیارد عدوی او

مانند مهره یی که درافتد به ششدرا

مانا شکافت زهره چرخ از عتاب او

ورنه سبب کدام که چرخ است اخضرا

محروم باد حاسد او از لقای او

زیرا کزین بتر نتوان یافت کیفرا

صدرا امیر دیوان دانم که با تواش

صدقیست بینهایت و مهریست بیمرا

تنها نه با جناب تو از فرط اتحاد

چون یک روان پاک بود در دو پیکرا

با خلق روزگار چنان مهربان بود

کاو را دعا کنند به محراب و منبرا

دانی تو بلکه شهری لابلکه عالمی

کاری که او نمود درین مرز و کشورا

ملکی گشود و مملکتی را نمود امن

بی زحمت سیاست و بی رنج لشکرا

چون موسی کلیم به یک چوب دست کرد

ملکی ز ملک مصر فزون تر مسخرا

ماران فتنه خورد بیکره عصای او

ناگشته چون عصای کلیم الله اژدرا

نازل ز آسمان شود اسما از آن بود

نامش نبی که هست نبی سان به گوهرا

آزاد کرده کرم اوست هرکه هست

چه طفل شیرخوار و چه شیخ معمرا

با عدل او عجب نه که زالی چو آفتاب

با طشت زر به باختر آید زر خاورا

اندر سه مه ذخیره سی ساله خرج کرد

از بهر نیک نامی شاه فلک فرا

هر کس کند ذخیره زر و سیم و گنج و مال

او رابود ذخیره شه مهرگسترا

ایدون گواه عدل وی این داستان بس است

کاید به گوش خلق حدیثی مرورا

کامد به شهر شیراز از یک دو روزه راه

گم گشت بارگیری بارش همه زرا

هر دزد و هر طریده که دیدش به رهگذار

گشتش ز ره به خطه شیراز رهبرا

غیر از رضای شاه که جوید به جان و دل

آید به چشم هر دو جهانش محقرا

در گفت می نیاید القصه آنچه کرد

او از کمال و قدر در این بوم و این برا

یک روز دم زنی اگر اندر حضور وی

در حق من شود همه کامم میسرا

تا خود چه می شود که من از یک کلام تو

یک عمر بر حوایج گردم مظفرا

تا رسم در زمان بود از گفته های نغز

تا نام در جهان بود از کلک و دفترا

بادش عدو نوان و بداندیش ناتوان

دولت جوان و حکم روان یار در برا

نصرت قرین و چرخ معین فتح همنشین

حاسد غمین و بخت سمین خصم لاغرا