هفت پیکر نظامی - هفت پیکر - نشستن بهرام روز پنجشنبه در گنبد صندلی و افسانه گفتن دختر پادشاه اقلیم ششم

روز پنجشنبه است روزی خوب

وز سعادت به مشتری منسوب

چون دم صبح گفت نافه گشای

عود را سوخت خاک صندل سای

بر نمودار خاک صندل فام

صندلی کرد شاه جامه و جام

آمد از گنبد کبود برون

شد به گنبد سرای صندل گون

باده خورشد ز دست لعبت چین

واب کوثر ز دست حورالعین

تا شب از دست حور می می خورد

وز می خورده خرمی می کرد

صدف این محیط کحلی رنگ

چو برآمود در به کام نهنگ

شاه ازان تنگ چشم چین پرورد

خواست کز خاطرش فشاند گرد

بانوی چین ز چهره چین بگشاد

وز رطب جوی انگبین بگشاد

گفت کای زنده از تو جان جهان

برترین پادشاه پادشهان

بیشتر زانکه ریگ در صحراست

سنگ در کوه و آب در دریاست

عمر بادت که هست بختت یار

بادی از عمر و بخت برخوردار

ای چو خورشید روشنائی بخش

پادشا بلکه پادشائی بخش

من خود اندیشناک پیوسته

زین زبان شکسته و بسته

و آنگهی پیش راح ریحانی

کرد باید سکاهن افشانی

لیک چون شه نشاط جان خواهد

وز پی خنده زعفران خواهد

کژ مژی را خریطه بگشایم

خنده ای در نشاطش افزایم

گویم ار زانکه دلپذیر آید

در دل شاه جایگیر آید

چون دعا کرد ماه مهر پرست

شاه را بوسه داد بر سر دست

گفت وقتی ز شهر خود دو جوان

سوی شهری دگر شدند روان

هریکی در جوال گوشه خویش

کرده ترتیب راه توشه خویش

نام این خیر و نام آن شر بود

فعل هریک به نام درخور بود

چون بریدند روزکی دو سه راه

توشه ای را که داشتند نگاه

خیر می خورد و شر نگه می داشت

این غله می درود و آن می کاشت

تا رسیدند هر دو دوشادوش

به بیابانی از بخار بجوش

کوره ای چون تنور از آتش گرم

کاهن از وی چو موم گشتی نرم

گرمسیری ز خشک ساری بوم

کرده باد شمال را به سموم

شر خبر داشت کان زمین خراب

دوریی درد و ندارد آب

مشکی از آب کرده پنهان پر

در خریطه نگاهداشت چو در

خیر فارغ که آب در راهست

بی خبر کاب نیست آن چاهست

در بیابان گرم و راه دراز

هر دو می تاختند با تک و تاز

چون به گرمی شدند روزی هفت

آب شر ماند و آب خیر برفت

شر که آن آبرا ز خیر نهفت

با وی از خیر و شر حدیث نگفت

خیر چون دید کو ز گوهر بد

دارد آبی در آبگینه خود

وقت وقت از رفیق پنهانی

می خورد چون رحیق ریحانی

گرچه در تاب تشنگی می سوخت

لب به دندان ز لابه برمی دوخت

تشنه در آب او نظر می کرد

آب دندانی از جگر می خورد

تا به حدی که خشک شد جگرش

باز ماند از گشادگی نظرش

داشت با خود دو لعل آتش رنگ

آب دارنده و آبشان در سنگ

می چکید آب ازان دو لعل نهان

آب دیده ولی نه آب دهان

حالی آن لعل آبدار گشاد

پیش آن ریگ آبدار نهاد

گفت مردم ز تشنگی دریاب

آتشم را بکش به لختی آب

شربتی آب از آن زلال چو نوش

یا به همت ببخش یا بفروش

این دو گوهر در آب خویش انداز

گوهرم را به آب خود بنواز

شر که خشم خدای باد بر او

نام خود را ورق گشاد بر او

گفت کز سنگ چشمه بر متراش

فارغم زین فریب فارغ باش

می دهی گوهرم به ویرانی

تا به آباد شهر بستانی

چه حریفم که این فریب خورم

من ز دیو آدمی فریب ترم

نرسد وقت چاره سازی من

مهره تو به حقه بازی من

صد هزاران چنین فسون و فریب

کرده ام از مقامری به شکیب

نگذارم که آب من بخوری

چون به شهر آیی آب من ببری

آن گهر چون ستانم از تو به راز

کز منش عاقبت ستانی باز

گهری بایدم که نتوانی

کز منش هیچ گونه بستانی

خبر گفت آن چه گوهر است بگوی

تا سپارم به دست گوهرجوی

گفت شر آن دو گوهر بصرست

کاین ازان آن از این عزیزترست

چشمها را به من فروش به آب

ور نه زین آبخورد روی بتاب

خیر گفت از خدا نداری شرم

کاب سردم دهی به آتش گرم

چشمه گیرم که خوشگوار بود

چشم کندن بگو چه کار بود

چون من از چشم خود شوم درویش

چشمه گر صد شود چه سود از بیش

چشم دادن ز بهر چشمه نوش

چون توان؟ آب را به زر بفروش

لعل بستان و آنچه دارم چیز

بدهم خط بدانچه دارم نیز

به خدای جهان خورم سوگند

که بدین داوری شوم خرسند

چشم بگذار بر من ای سره مرد

سرد مهری مکن به آبی سرد

گفت شر کاین سخن فسانه بود

تشنه را زین بسی بهانه بود

چشم باید گهر ندارد سود

کین گهر بیش از این تواند بود

خیر در کار خویش خیره بماند

آب چشمی بر آب چشمه فشاند

دید کز تشنگی بخواهد مرد

جان ازان جایگه نخواهد برد

دل گرمش به آب سرد فریفت

تشنه ای کو کز آب سرد شکیفت

گفت برخیز تیغ و دشنه بیار

شربتی آب سوی تشنه بیار

دیده آتشین من برکش

واتشم را بکش به آبی خوش

ظن چنین برد کز چنان تسلیم

یابد امیدواری از پس بیم

شر که آن دید دشنه باز گشاد

پیش آن خاک تشنه رفت چو باد

در چراغ دو چشم او زد تیغ

نامدش کشتن چراغ دریغ

نرگسی را به تیغ گلگون کرد

گوهری را ز تاج بیرون کرد

چشم تشنه چو کرده بود تباه

آب ناداده کرد همت راه

جامه و رخت و گوهرش برداشت

مرد بی دیده را تهی بگذاشت

خیر چون رفته دید شر ز برش

نبد آگاهیی ز خیر و شرش

بر سر خون و خاک می غلتید

به که چشمش نبد که خود را دید

بود کردی ز مهتران بزرگ

گله ای داشت دور از آفت گرگ

چارپایان خوب نیز بسی

کانچنان چارپا نداشت کسی

خانه ای هفت و هشت با او خویش

او توانگر بد آن دگر درویش

کرد صحرا نشین کوه نورد

چون بیابانیان بیابان گرد

از برای علف به صحرا گشت

گله را می چراند دشت به دشت

هر کجا دیدی آبخورد و گیاه

کردی آنجا دو هفته منزلگاه

چون علف خورد جای را می ماند

گله بر جانب دگر می راند

از قضا را دران دو روز نه دیر

پنجه آنجا گشاده بود چو شیر

کرد را بود دختری به جمال

لعبتی ترک چشم و هندو خال

سروی آب از رگ جگر خورده

نازنینی به ناز پرورده

رسن زلف تا به دامن بیش

کرده مه را رسن به گردن خویش

جعد بر جعد چون بنفشه باغ

به سیاهی سیه تر از پر زاغ

سحر غمزش که بود از افسون مست

بر فریب زمانه یافته دست

خلق از آن سحر بابلی کردن

دلنهاده به بابلی خوردن

شب ز خالش سواد یافته بود

مه ز تابندگیش تافته بود

تنگی پسته شکر شکنش

بوسه را راه بسته بر دهنش

آن خرامنده ماه خرگاهی

شد طلبکار آب چون ماهی

خانیی آب بود دور از راه

بود ازان خانی آب آن به نگاه

کوزه پر کرد ازاب آن خانی

تا برد سوی خانه پنهانی

ناگهان ناله ای شنید از دور

کامد از زخم خورده ای رنجور

بر پی ناله شد چو ناله شنید

خسته در خاک و خون جوانی دید

دست و پائی ز درد می افشاند

در تضرع خدای را می خواند

نازنین را ز سر برون شد ناز

پیش آن زخم خورده رفت فراز

گفت ویحک چه کس توانی بود

این چنین خاکسار و خون آلود

این ستم بر جوانی تو که کرد

وینچنین زینهار بر تو که خورد

خیر گفت ای فرشته فلکی

گر پری زاده ای وگر ملکی

کار من طرفه بازیی دارد

قصه من درازیی دارد

مردم از تشنگی و بی آبی

تشنه را جهد کن که دریابی

آب اگر نیست رو که من مردم

ور یکی قطره هست جان بردم

ساقی نوش لب کلید نجات

دادش آبی به لطف آب حیات

تشنه گرم دل ز شربت سرد

خورد بر قدر آنکه شاید خورد

زنده شد جان پژمریده او

شاد گشت آن چراغ دیده او

دیده ای را کنده بود ز جای

درهم افکند و بر نام خدای

گر خراشیده شد سپیدی توز

مقله در پیه مانده بود هنوز

آنقدر زور دید در پایش

که برانگیخت شاید از جایش

پیه در چشم او نهاد و ببست

وز سر مردمی گرفتش دست

کرد جهدی تمام تا برخاست

قایدش گشت و برد بر ره راست

تا بدانجا که بود بنگه او

مرد بی دیده بود همره او

چاکری را که اهل خانه شمرد

دست او را به دست او سپرد

گفت آهسته تا نرنجانی

بر در ما برش به آسانی

خویشتن رفت پیش مادر زود

سرگذشتی که دید باز نمود

گفت مادر چرا رها کردی

کامدی با خودش نیاوردی

تا مگر چاره ای نموده شدی

کاندکی راحتش فزوده شدی

گفت کاوردم ار به جان برسد

چشم دارم که این زمان برسد

چاکری کو به خانه راه آورد

خسته را سوی خوابگاه آورد

جای کردند و خوان نهادنش

شوربا و کباب دادندش

مرد گرمی رسیده با دم سرد

خورد لختی و سر نهاد به درد

کرد کامد شبانگه از صحرا

تا خورد آنچه بشکند صفرا

دید چیزی که آن نه عادت بود

جوش صفراش ازان زیادت بود

بیهشی خسته دید افتاده

چون کسی زخم خورده جان داده

گفت کین شخص ناتوان از کجاست

واینچین ناتوان و خسته چراست

آنچه بر وی گذشته بود نخست

کس ندانست شرح آن به درست

قصه چشم کندنش گفتند

که به الماس جزع او سفتند

کرد چون دیدگان جگر خسته

شد ز بی دیده ای نظر بسته

گفت کز شاخ آن درخت بلند

باز بایست کرد برگی چند

کوفتن برگ و آب ازو ستدن

سودن آنجا وتاب ازو ستدن

گر چنین مرهمی گرفتی ساز

یافتی دیده روشنائی باز

رخنه دیده گرچه باشد سخت

به شود زاب آن دو برگ درخت

پس نشان داد کاندرخت کجاست

گفت از آن آبخورد که خانی ماست

هست رسته کهن درختی نغز

کز نسیمش گشاده گردد مغز

ساقش از بیخ برکشیده دو شاخ

دوریی در میان هردو فراخ

برگ یک شاخ ازو چو حله حور

دیده رفته را درآرد نور

برگ شاخ دگر چو آب حیات

صرعیان را دهد ز صرع نجات

چون ز کرد آن شنید دختر کرد

دل به تدبیر آن علاج سپرد

لابه ها کرد و از پدر درخواست

تا کند برگ بینوائی راست

کرد چون دید لابه کردن سخت

راه برداشت رفت سوی درخت

باز کرد از درخت مشتی برگ

نوشداروی خستگان از مرگ

آمد آورد نازنین برداشت

کوفت چندانکه مغز باز گذاشت

کرد صافی چنانکه درد نماند

در نظرگاه دردمند فشاند

دارو و دیده را بهم دربست

خسته از درد ساعتی بنشست

دیده بر بخت کارساز نهاد

سر به بالین تخت باز نهاد

بود تا پنج روز بسته سرش

و آن طلاها نهاده بر نظرش

روز پنجم خلاص دادندش

دارو از دیده برگشادندش

چشم از دست رفته گشت درست

شد به عینه چنانکه بود نخست

مرد بی دیده برگشاد نظر

چون دو نرگس که بشکفد به سحر

خیر کان خیر دید برد سپاس

کز رمد رسته شد چو گاو خراس

اهل خانه ز رنج دل رستند

دل گشادند و روی بربستند

از بسی رنجها که بر وی برد

مهربان گشته بود دختر کرد

چون دو نرگس گشاد سرو بلند

درج گوهر گشاده گشت ز بند

مهربان تر شد آن پریزاده

بر جمال جوان آزاده

خیر نیز از لطف رسانی او

مهربان شد ز مهربانی او

گرچه رویش ندیده بود تمام

دیده بودش به وقت خیز و خرام

لفظ شیرین او شنیده بسی

لطف دستش بدو رسیده بسی

دل درو بسته بود و آن دلبند

هم درو بسته دل زهی پیوند

خیر با کرد پیر هر سحری

بستی از راه چاکری کمری

به شتربانی و گله داری

کردی آهستگی و هشیاری

از گله دور کردی آفت گرگ

داشتی پاس جمله خرد و بزرگ

کرد صحرا رو بیابانی

چون از او یافت آن تن آسانی

به تولای خود عزیزش کرد

حاکم خان و مان و چیزش کرد

خیر چون شد به خانه در گستاخ

قصه جستجوی گشت فراخ

باز جستند حال دیده او

کز که بود آن ستم رسیده او

خیر از ایشان حدیث شر ننهفت

هرچه بودش ز خیر و شر همه گفت

قصه گوهر و خریدن آب

کاتش تشنگیش کرد کباب

وانکه از دیده گوهرش برکند

به دگر گوهرش رساند گزند

این گهر سفت و آن گهر برداشت

واب ناداده تشنه را بگذاشت

کرد کان داستان شنید ز خیر

روی بر خاک زد چو راهب دیر

کانچنان تند باد بی اجلی

نرساند این شکوفه را خللی

چون شنیدند کان فرشته سرشت

چه بلا دید ازان زبانی زشت

خیر از نام گشت نامی تر

شد بر ایشان ز جان گرامی تر

نشستن بهرام روز پنجشنبه در گنبد صندلی و افسانه گفتن دختر پادشاه اقلیم ششم - قسمت اول